نیایش احمدی_خبرنگار تحریریه جوان قدس: در چند وقت اخیر شاهد پخش سریالی تاریخی با کودکی علی شادمان در کنار جوانی‌های امیر آقایی بودیم. اگر به ده سال قبل بازگردیم، میرسیم به روزی که چند قسمت از یک سریال ۶۶ قسمتی، در سوم آبان سال ۹۲ روی آنتن تلویزیون رفت. سریالی که حاشیه و ماجرا کم نداشت و چندین بار هم توقیف شد اما اکنون ظاهرا با گذشت ۱۰ سال از اولین پخش، دیگری خبری از توقیف نیست و این سریال به پخش خود ادامه می دهد.
سریال سرزمین مادری با نام اولیه ی سرزمین کهن، مجموعه‌ای تلویزیونی به کارگردانی کمال تبریزی و نویسندگی علیرضا طالب‌زاده محصول سال ۱۳۹۲ است که از شبکه سه سیما پخش میشود. این سریال قصه ی پسر بچه ای به نام «رهی» را روایت میکند که بعد از بمباران دهکده ای توسط نیروهای متفقین، از زیر آوار بیرون کشیده می شود و پس از چند روز مراقبت توسط مادرش، راهی تهران می گردد اما این پایان ماجراهای او و اطرافیانش نیست.
نظام ممیزی
اینکه چنین سریالی با تقریبا ده سال تعویق به نمایش درآمد ماحصل یک نظام ممیزی بود که به نوبه خودش یک آسیب جدی به این سریال زد، هرچند ممیزی که روی این سریال اعمال شد به نوعی نجات دهنده صداوسیما تلقی میشود چرا که وضعیت مخاطبان تلویزیون در سال‌های گذشته هر روز روبه کاهش و افول بود و با شروع پخش این سریال این رسانه دوباره جانی تازه گرفت، اما بد نیست به چند سریال الف ویژه که با ممیزی دست و پنجه نرم کردند هم نگاهی بیندازیم.
حدود ۱۳ سال پیش و در اوج شهرت و محبوبیت سریالی «در چشم باد» با بازی پارسا پیروزفر و کارگردانی مسعود جعفری جوزانی، کارگردان سریال خبر از اعمال سانسور روی بخش‌های بسیاری از سریال خبر داد. سیدضیاالدین دری کارگردان «کلاه پهلوی» هم همان سال‌ها و در زمان پخش این برنامه به معضل ممیزی و سفارشی‌سازی اشاره کرد و گفت فیلم تاریخی نمی‌تواند سفارشی باشد و باید خودش بجوشد و اصلا فیلم سفارشی در این حوزه مخاطب خود را پیدا نمی‌کند.
نکته جالب‌تر ماجرا این است که این سانسورها سابقه بسیار بلندی دارد و همین ماجرا سبب وارد شدن آسیب جدی به آثار شده است شاید برایتان جالب باشد که بدانید این بلا دامن «هزار دستان» علی حاتمی را نیز گرفته است. هزاردستان که در حدود ۲۸ قسمت فیلمبرداری شد و تحویل تلویزیون داده شد، اما فقط ۱۵ قسمت آن به روی آنتن رفت که گفته میشود دلیل اصلی این حذف‌ها حجاب بازیگران زن بود.
مسئله ی سانسور یا همان ممیزی چیزی است که سریال‌های تلویزیونی همواره با آن دست و پنجه نرم می‌کنند مخصوصا اگر به موضوع حساس و تاریخی پرداخته باشند که سریال «سرزمین مادری» هم از این قاعده مستثنی نبود. ممیزی اعمال شده روی این سریال، به نوعی نجات دهنده صداوسیما تلقی میشود چرا که وضعیت مخاطبان تلویزیون در سال‌های گذشته هر روز روبه کاهش بود و با شروع پخش این سریال این رسانه جانی تازه گرفت.
خلاصه ای از سرزمین مادری
پاییز سال ۱۳۸۷ بود که خبری در رسانه‌ها منتشر شد، مبنی بر اینکه سریالی به نام «سرزمین کهن» به کارگردانی کمال تبریزی و با فیلمنامه‌ای از علیرضا طالب‌زاده وارد فاز تولید شده. این سریال در دسته پروژه‌های به اصطلاح الف ویژه سازمان صدا و سیما قرار داشت، هزینه زیادی برای ساخت آن شده بود و قرار بود در سه فصل ساخته شود. در آن سال‌ها هنوز ستارگان سینما رابطه خوبی با تلویزیون داشتند و سازندگان «سرزمین کهن» مجموعه‌ای از بازیگران چهره و محبوب را دور هم جمع کرده بودند تا سریالی درباره تاریخ معاصر ایران بسازند. این مجموعه قرار بود اتفاقات سیاسی و اجتماعی ایران، از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ در بستر زندگی یک نوجوان به نام رهی را روایت کند که در طول این سال‌ها بزرگ میشود و شاهد عینی تاریخ است. فیلمبرداری رسمی سریال از آذر ۸۷ در لوکیشنی در خیابان وحدت اسلامی تهران شروع شد و فیلمبرداری فصل اول آن تا بهار ۸۹ طول کشید. از سوی سازمان قرار شد تغییراتی در ادامه فیلمنامه داده شود و اصلاحاتی هم شامل فصل اول شد و در نهایت فیلمبرداری فصل دوم هم از زمستان سال ۸۹ آغاز شد. اواخر تابستان سال ۹۲ بود که خبر رسید ساخت فصل دوم هم به پایان رسیده و به زودی سریال «سرزمین کهن» روی آنتن شبکه سه خواهد رفت. این پروژه آنقدر برای سازمان مهم بود که تبلیغات آن از هر سه شبکه اصلی سیما پخش می‌شد و بالاخره روز ۳ بهمن ۱۳۹۲ برای روز آغاز پخش این سریال انتخاب شد.
در فصل اول سریال، کودکی رهی که شخصیت اصلی سریال است به تصویر کشیده میشود، که نقش او را علی شادمان بازی میکند. رهی بعد از بمباران دهکده محل سکونت‌شان توسط نیروهای متفقین، از زیر آوار بیرون کشیده میشود. پس از چند روز مراقبت توسط مادرش راهی تهران میشود. سال‌ها بعد او در یک خانواده توده‌ای بزرگ میشود، اما بر اثر به وقوع پیوستن ماجراهایی او به یک خانواده درباری سپرده میشود. در این خانواده است که او رفته رفته به هویت خود پی می‌برد. همین باعث میشود به یک خانواده دیگر که مذهبی هستند، سپرده شود.
آغاز یک جنجال بزرگ
سرزمین مادری، مجموعه‌ای که در ابتدا بسیار قابل قبول بود و گمان می‌رفت که قرار است اثر تاریخی خوبی را برجای بگذرد، اما با پخش ۴قسمت از این مجموعه که از ۵دی ۱۳۹۲شروع شد، در شب ۲۰ بهمن سال ۱۳۹۲ که بیشتر اهالی سینما و تلویزیون درگیر جشنواره فیلم فجر بودند؛ جشنواره‌ای که خود پر از جنجال و حاشیه بود. اما مردم و مخاطبین سریال‌های تلویزیونی ساعت ۸ شب در انتظار پخش قسمت چهارم سریال «سرزمین کهن» در خانه‌ها مقابل تلویزیون نشسته بودند. هنوز چند دقیقه‌ای از پخش سریال نگذشته بود که امیرآقایی بازیگری که نقش پدر ناتنی رهی را بازی میکند خطاب به خانواده بختیاری که از آشنایان آنها بود، دیالوگی گفت. دیالوگی تا همین چند هفته پیش سریال «سرزمین کهن» را در آرشیو صدا و سیما باقی گذاشته بود. دیالوگی که بیشتر نشان از عصبی بودن یک فرد در مقابل خانواده‌ای با نام فامیل بختیاری بود، نه قوم و ایل بختیاری.
به سرعت خبر به سران قوم بختیاری رسید و فردای آن روز اعتراضاتی علیه این سریال در خوزستان آغاز شد. که علت این توقیف توهین و تحریف تاریخ لرهای بختیاری ای بود که از آن برداشت شد و موجی از اعتراضات در مناطق لر نشین، در استان‌های لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، اصفهان و همچنین شخصیت‌های تأثیرگذار ایل بختیاری را در پی داشت. عده زیادی در مقابل فرمانداری مسجد سلیمان و شهرهایی که اقوام بختیاری در آن ساکن هستند دست به تحصن و اعتراض زدند.
پس از این اعتراضات، پخش این مجموعه با استدلال‌هایی همچون بازنگری در پوشش بازیگران زن و همچنین آنچه که نارضایتی مسئولان صدا و سیما از کم‌رنگ بودن نقش جریانات اسلامی در پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ خواندند، با تأخیر روبرو شد تا برخی صحنه‌های آن دوباره فیلمبرداری شود. پس از فیلمبرداری مجدد، تیزر این سریال از شبکه سه سیما پخش شد و قرار بود از مهر ۱۳۹۶ پخش شود اما باز هم پخش نشد.
صدای اعتراضات به مجلس هم رسید...
قابل ذکر است که این اعتراضات فقط مختص به یک قوم خاص یا استان مذکور نبود و با اظهار نظر نمایندگان در مجلس شورای اسلامی هم همراه بود. در این اعتراضات ۷۰ نفر از نمایندگان تمام اقوام ایرانی (ترک و لر و کرد و بلوچ و عرب و ...) مجلس شورای اسلامی، با بیانیه‌ای خواستار توقف توهین‌های مکرر صداوسیما به مردم بختیاری شدند.
گرچه سازندگان سریال و همچنین عباس سلیمی نمین، مشاور تاریخی، از این مجموعه دفاع و اعلام کردند که از دیدگاه آنها توهینی به ایل بختیاری نشده است، اما این تلاش‌ها راه به جایی نبرد. ضرغامی رئیس وقت سازمان صداوسیما به خوزستان سفر کرد و ضمن دلجویی و عذرخواهی از مردم این استان و ایل بختیاری، حذف قسمت‌هایی را داد که باعث اعتراض آن شد.
کمال تبریزی، کارگردان این سریال هم درباره اصلاحات انجام شده و میزان قسمت‌های این سریال نیز توضیحاتی را عنوان کرد و گفت: «سرزمین مادری» سه فاز دارد که هر فصل آن حدود ۲۰ قسمت و کم و بیش است و در مجموع شامل ۶۰ قسمت است. ما برای اینکه دیگر هیچ سوءتفاهمی پیش نیاید اصلاحات کامل را انجام دادیم و تمام اصلاحیه‌ها در جلسات متعددی که با افراد مختلف داشتیم انجام شد.
اغلب این اصلاحات به تغییر اسامی برمی‌گشت؛ اینکه طوری نباشد که اشاره به افراد خاصی داشته باشیم. البته کاری دشوار بود، اما انجام شد و زمانی که همه، سریال را ببینند، متوجه می‌شوند که سوء‌تفاهم‌ها دیگر برطرف شده است و حالا دیگر قصه، داستان و موضوعی که مطرح است، اهمیت دارد و موارد حاشیه‌ای آن کنار می‌رود.
در واقع با این توضیحات به نوعی بخش‌های اصلی سریال سانسور شد و در واقع اصل سریالی که ما می‌بینیم آن چیزی نیست که در در ابتدا ساخته شده، چون بخش‌هایی از آن دوباره فیلمبرداری شده یا حتی صداگذاری هم روی آن انجام شده است.
برکناری یک مدیر برای یک سریال تاریخی
رمضانعلی موسوی قائم مقام صدا و سیما برخلاف ادعای سازندگان، اهانت به قوم بختیاری را رسماً پذیرفت و ضمن عذرخواهی بر غافل ماندن این سازمان از تاریخ بختیاری تأکید کرد. عزت اله ضرغامی نیز بدون همراه و تشریفات سرزده به مسجد سلیمان رفته و در مسجد جامع این شهر از بختیاری‌ها عذر خواهی کرد. استاندار چهارمحال و بختیاری نیز خواستار محاکمه مشاوران این سریال شد. سرانجام در نیمه اسفند ۱۳۹۲، محمودرضا تخشید مدیر گروه سریال شبکه سه برکنار شد
در جلسه هم‌اندیشی قائم مقام رئیس سازمان صداوسیما، قائم مقام معاونت استان‌ها و مدیر شبکه سه با مدیران چهارمحال و بختیاری و برخی اندیشمندان قوم بختیاری، قائم مقام رئیس سازمان صدا وسیما سید رمضانعلی موسوی از مردم بختیاری عذر خواهی کرد و عذرخواهی آقای ضرغامی را نیز اعلام کرد. ایشان افزود که اعتراضات بختیاری‌ها در واقع اعتراض مخاطبان به عملکرد صداوسیما که از خودشان است، بود تا این ارگان دیگر چنین اشتباهاتی را مرتکب نشود. همچنین براتی، محقق تاریخ و فرهنگ بختیاری پیشنهاد داد به مناسبت‌هایی مانند سال روز پیروزی مشروطیت خواهان در برابر استبداد صغیر، صداو سیما با دعوت از کارشناسان تاریخ و فرهنگ بختیاری به بررسی جایگاه و نقش بختیاری‌ها و سایر مجاهدان مشروطه طلب بپردازد.
عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور ضمن تایید اعتراضات مردم خواستار این شد سریال مورد بررسی و بازبینی قرار گیرد و در صورت نیاز به توقف یک یا دو هفته‌ای، این کار باید انجام شود. صدا و سیما هم تصمیم گرفت پخش این سریال را متوقف و ادامه پخش آن را منوط به انجام تحقیقات بیشتر کند. این توقف نه تنها در پخش سریال بلکه در مسیر تکمیل فاز دوم هم وقفه ایجاد کرد و پروژه به طور کامل متوقف شد. تا مدتی حتی عوامل ساخت سریال در مصاحبه هایشان از جواب دادن به سوالاتی درباره این سریال خودداری می‌کردند. همه این اتفاقات تا اوایل بهار سال ۱۳۹۳ افتاد و تا یک سال و نیم بعد، هیچ‌کس نمی‌دانست قرار است سرنوشت این پروژه به کجا برسد.
از سرگیری ساخت
در اواخر تابستان ۹۴ پس از نزدیک به دو سال که از ماجرای توقف ساخت سرزمین کهن می‌گذشت، زمزمه هایی درباره حل شدن اختلافات و از سرگیری پخش «سرزمین کهن» به گوش می‌رسید، تا اینکه کمال تبریزی اعلام کرد، تا پایان سال، کار ساخت فاز سوم را شروع خواهد کرد. همه این حرف‌ها و گمانه‌زنی‌ها، در نوروز ۹۵ به پایان رسید و گروه تولید سرزمین کهن وارد ساخت فاز سوم شدند. در آن زمان هنوز صحبت درباره پخش سریال خیلی قطعی و رسمی به نظر نمی‌آمد و منابع نزدیک به معاونت سیما، پاییز ۹۵ را به عنوان زمان از سرگیری پخش این سریال در تلویزیون اعلام می‌کردند.
به دلیل حاشیه‌ها و توقفی که در ساخت سریال «سرزمین کهن» به وجود آمد، تعدادی از بازیگران این مجموعه تغییر کردند. شهاب حسینی که بازیگر اصلی فصل‌های اول و دوم سریال محسوب می‌شد، دیگر در فصل سوم حضور نداشت و به جای آن آرش مجیدی جایگزین شد. همچنین هنگامه قاضیانی که از چهره‌های مهم سریال بود، جای خودش را به پریوش نظریه داد و سعید راد جایگزین فرهاد قایمیان شد. کمال تبریزی خیلی از این تغییرات راضی نبود و در مصاحبه‌هایش ابراز امیدواری می‌کرد که مخاطبان با این تغییر چهره‌ها کنار بیایند.
ریزش باران حواشی بر سر سرزمین کهن
همه چیز تقریبا داشت به حالت عادی باز می‌گشت اما شب ۷ خرداد ۱۳۹۵ جنجال دیگری رخ داد. آن شب، به رسم جمعه شب‌ها، فصل سوم برنامه «هفت» با اجرای بهروز افخمی به روی آنتن رفت. آن روزها فیلم «دونده زمین» کمال تبریزی روی پرده اکران بود و مسعود فراستی منتقد همیشگی هفت، در زمانی که می خواست این فیلم را نقد کند، از لفظ رکیکی روی آنتن زنده تلویزیون استفاده کرد. کمال تبریزی چند روز پس از این اتفاق، در واکنش به آن، ساخت فصل سوم «سرزمین کهن» را متوقف کرد و در توضیح این کار گفت: «این تصمیم اعتراضی است به سکوت مدیران تلویزیون در برابر اهانت یک برنامه به اصطلاح سینمایی به کارگردان تلویزیون». البته قهر تبریزی چندان طول نکشید و بعد از چند هفته با وساطت مدیران تلویزیون دوباره کار ساخت سریال از سر گرفته شد. در نهایت با گذشت بیش از یک سال از شروع ساخت فصل سوم «سرزمین کهن»، بالاخره ساخت این پروژه پر حاشیه و طولانی در تیر ماه ۱۳۹۶ پس از نزدیک ۱۰ سال به پایان رسید.
قهرمان داستان شخصیتی لر و بختیاری بوده...
در سال‌های پس از توقیف سریال بارها صحبت‌هایی درباره پخش دوباره این مجموعه به گوش می‌رسید. حتی یک پژوهشگر تاریخ بختیاری با حضور در یک برنامه تلویزیونی گفت: «ما بختیاری‌ها زود قضاوت کردیم و فقط چند قسمت از این سریال را دیدیم درحالی‌که قهرمان داستان، شخصیتی لر و بختیاری است و گفته‌اند اواسط داستان از این قوم ایرانی خیلی تعریف و تمجید میشود.» این پژوهشگر همچنین گفته بود که قرار است چندنفر از بزرگان قوم بختیاری، سریال «سرزمین کهن» را تا انتها تماشا کنند و با مذاکره آنان با صداوسیما، این سریال به پخش برسد. از سوی دیگر پس از خبر پایان یافتن ساخت این سریال، مرتضی میرباقری معاونت وقت سیما، خبر از پخش آن پس از پایان یافتن مجموعه «معمای شاه» داده بود، یعنی در زمستان ۹۵، اما تا تابستان ۹۶ این وعده عملی نشد. درنیمه مرداد ۹۶، میرباقری در مصاحبه ای گفت: «چندین جلسه ۱۰ ساعته با نمایندگانی از قوم بختیاری برگزار کردیم و تمام نکات مورد نظر را دریافت و اعمال کردیم و اکنون امیدواریم با مرتفع شدن همه مسایل این سریال فاخر را پخش کنیم.»
و پایان ده سال توقیف
در ابتدای مهر ماه سال ۹۶، بلاخره بعد از فراز و نشیب‌های فراوانی که بر سریال «سرزمین کهن» گذشت، اعلام شد که این سریال از جمعه ۱۴ مهر روی آنتن شبکه سه خواهد رفت. برای اینکه جای شک و شبهه‌ای از لحاظ پرداختن به قومیت‌های مختلف ایرانی وجود نداشته باشد، در تصمیمی نام سریال به «سرزمین مادری» تغییر پیدا کرد و قرار شد قسمت‌های پخش شده، دوباره از ابتدا پخش شوند البته با این تفاوت که نام خاندان بختیاری در سریال به نام فامیلی بهادری تغییر پیدا کرده و دیالوگ‌های شبه برانگیز هم با دوبله عوض شده بودند. اما این بار هم با وجود پخش تیزرهای سریال، این مجموعه پخش نشد و حتی چند روز پس از موعد مقرری که برای پخش آن در نظرگرفته شده بود، متن نامه‌ای منتشر شد که منصوب به شورای علمی بازبینی سریال «سرزمین مادری» می‌شد. در این نامه ده بند متذکر شده اما در نهایت از سوی این شورا خواتسار موکد شده بود که سریال «سرزمین مادری» هیچ‌وقت پخش نشود.
از پاییز سال ۱۳۹۶ تا اواسط تابستان امسال، هیچ خبر رسمی از سریال «سرزمین کهن» که دیگر همه او را با نام «سرزمین مادری» میشناختند، نبود. بالاخر پس از اینکه پیمان جبلی مدیریت سازمان صدا و سیما را برعهده گرفت و در روزهای پایانی تابستان امسال، از سوی روابط عمومی تلویزیون اعلام شد که مشکلات این سریال برطرف شده و همین روزها به آنتن می‌رسد. اما در نهایت از اول مهر اعلام شد که سریال «سرزمین مادری» از ۵ مهر از پلتفرم تلویبیون که وابسته به سازمان صدا و سیما است، پخش خواهد شد. این در حالی است که پیش از این کمال تبریزی خواستار این بود که سریال به یکی از پلتفرم‌های شبکه نمایش‌خانگی داده شود تا در آنجا پس از سال‌ها «سرزمین مادری» دیده شود.
سریال «سرزمین مادری» از پنجشنبه بیستم مهر ماه ۱۴۰۲ مجددا از شبکه سه سیما روی آنتن رفت. این سریال بین ساعت ۲۰:۰۰ الی ۲۰:۳۰ دقیقه از شبکه ۳ پخش می شود. این سریال روزهای پنجشنبه و جمعه از شبکه ۳ پخش می شود.
نظر شما